4.8 MUHANDISLIK FAOLIYATINING SHAKLLANISHIDA MUHANDISLIK TA’LIMINING O’RNI

Abstrak

Annotasiya.  Bo‘lajak muhandislarning kasbiy tayyorgarligi o‘z tarkibiga  loyiha tafakkurini, boshqaruv ko‘nikmalarini, texnik ob’ektlarni ishlab chiqarish jarayonlarini qamrab oladi. Ushbu tamoyillar muhandislarning hayot-mamot masalasiga aylanishi va  butun qobiliyatlarini mamlakatlarining rivojlantirishga qaratishlari talab etiladi.

Kalit so‘zlar: muhandis, ta’lim, mezon, mutaxassis, texnologiya.

20-asrdagi va 21-asr boshlaridagi deyarli barcha eng muhim kashfiyotlar va yutuqlar u yoki bu darajada texnik taraqqiyot bilan bog‘liq. Muhandislik va texnik mutaxassisliklarning rivojlanishi – zamonaviy jamiyat hayotini tavsiflovchi sifat yutug‘i va miqdoriy sakrashni belgilaydigan mezonga aylandi. Tarixan yangi sanoat tarmoqlarining paydo bo‘lishi va oliy texnik maktablarning rivojlanishi bir-biriga bog‘langan. Muhandislik korpusining mavjudligi va malakasi, shuningdek, bugungi kunda murakkab zamonaviy muammolarni hal qilishga qodir kadrlar oliy kasbiy ta’lim samaradorligini belgilaydi. Zamonaviy jamiyat taraqqiyoti tendentsiyalari, kompyuter texnologiyalarining rivojlanishi, globallashuv va axborotlashtirish ijtimoiy tuzilmaning barcha sohalariga, jumladan, ta’limga ham ta’sir ko‘rsatmoqda. Zamonaviy ta’limning ma’nosi, maqsadi va vazifasi shunchaki boshlang‘ich bilim va zarur ko‘nikma va malakalarni egallash emas, balki madaniy madaniy tamoyillarni ishlab chiqish, yangi bilimlarni, madaniy qadriyatlarni, yangi shakl va faoliyatni o‘zlashtirishga mustaqil yondashishdir. 

Mutaxassis tayyorlashga qo‘yiladigan talablar davlat taraqqiyotining umumiy maqsadlaridan kelib chiqadi. Oliy kasbiy ta’limning rivojlanish yo‘nalishlarini oldindan ko‘ra bilish unga bo‘lgan talabning eng muhim shartidir. Zamonaviy iqtisodiyot yuqori darajadagi tayyorgarlikka ega mutaxassislarni talab qiladi, bularga eng yangi iqtisodiy, texnologik, ekologik, ijtimoiy-psixologik, boshqaruv va dizayn bilimlari kiradi. Bo‘lajak muhandislarning kasbiy tayyorgarligi o‘z tarkibiga  loyiha tafakkurini, boshqaruv ko‘nikmalarini, texnik ob’ektlarni ishlab chiqarish jarayonlarini qamrab oladi. Ushbu tamoyillar muhandislarning hayot-mamot masalasiga aylanishi va  butun qobiliyatlarini mamlakatlarining rivojlantirishga qaratishlari talab etiladi. Yosh texnik mutaxassislarni ish holatini xolisona baholash hamda mustaqil ravishda ijtimoiy va ma’naviy  mas’uliyat bilan qaror qabul qilishga o‘rgatish ham birdek muhim.   

Ilmiy-texnikaviy tadqiqotlarni ishlab chiqarish texnologiyalari bilan bog‘laydigan muhandislik faoliyatining markaziy xususiyati bu loyihalash faoliyatidir. Aynan u klassik fanga xos bo‘lgan mavhumlikni va klassik mantiqning semantik rejalarini bizning cheklangan resurslarimiz hamda boshqa imkoniyatlarimizni tushunishdan, oxir-oqibatd esa, cheklangan tabiatni tanqid qilish masalasini ko‘taradi. Idrok va faoliyat falsafiy ma’noda, muhandislarning imkoniyatlar chegarasini belgilaydi. Bunday mavhumlik faqat ba’zi bir kontekstlar uchun uslubiy jihatdan asoslanadi. Bu yerda imkoniyatlarni hal qilish, muhokama qilinadigan chegaralarga bog‘liq emas, balki real dunyo texnologiyalarining ishlashini ta’minlashni o‘z ichiga olgan muhandislik tafakkurining amaliy faoliyati uchun amal qiladi.

Ishlab chiqarish, bu muhandislik faoliyatining natijasidir. Eng zamonaviy axborot texnologiyalari vositalari bilan jihozlangan aqlli tizimlar ham cheklangan xotira va cheklangan tezlik bilan ishlaydi. Garchand texnika “inqilobiy ravishda” rivojlangan bo‘lsa ham. Biroq, agar muhandislik va texnik amaliyot ba’zi savollarni tug‘dirsa, bu birinchi marta emas. Biroq, ularning barcha xususiyatlarini anglagan holda, bu savollar matematika asoslarining nazariy muammolarini hal qilish doirasida qo‘yiladi va bu yechimlar faqat mantiqiy rejada muhokama qilinadi. Paradokslar va hal qilib bo‘lmaydigan vaziyatlarni keltirib chiqaradigan “xavfli”  tushunchalaridan xalos bo‘lib, matematik nazariyalarni yaratish istagi hammaga ma’lum, ammo cheklanganlikni tushunishning o‘zi ahamiyatsiz bo‘lib chiqadi. Dizayn bilan muhandislik tafakkuri uchun resurs cheklanganligi samaradorlik muammosi bilan aniqlanadi. Bunda faqat cheklangan sondagi muammoning yechilishi haqida bilish yetarli emas. Bunda mavjud vositalar yordamida uni hal qilishning potentsial imkoniyati mavjudligini tushunish kerak.

Tegishli texnikani tanlash mumkin bo‘lgan muhandislik tafakkurining xususiyatlarini aniqlashtirish uchun fikrlashning “sof shaklida”gi modeliga ega bo‘lish, maqsadga erishishda, ushbu hodisa haqida o‘ziga xos g‘oyani yaratishda muhimdir.   I.Kant  yozib qoldirganidek, “toza suv” yoki “toza havo”ga ega bo‘lmasligimizga qaramay, bu shunchaki g‘oyalar, hodisalar g‘oyasi hisoblanadi. Haqiqiy hodisalar sifatida bizga ularning mavjudligi qonuniyatlarini ochishga imkon beradi. Ideallashtirish usuli ilmiy tadqiqot usullarining muhim qismidir. Savolni shunday shakllantirish bilan biz muhandislik tafakkurini sof shaklda topamiz, chunki unda muhandislik tafakkurining g‘oyasi aniq ifodalangan.

Muhandislik va ta’lim inqirozi umuman madaniyat inqirozi bilan bevosita bog‘liq. Insoniyatning madaniy faoliyati borgan sari salbiy shakllarni egallamoqda. Bu, birinchi navbatda, inson hayotining xizmat va texnik ehtiyojlarining ma’naviyatga zarar yetkazishida namoyon bo‘ladi. Texnosferizatsiyaning to‘liq ishga tushishi  tabiiy biosfera muhitiga e’tibor  bermaydigan texnologik shaxsni keltirib chiqaradi. Insonga dunyoning tabiiy-yaxlit ko‘rinishini qaytarish kerak. Bunga esa muhandislik va texnik  professional ta’limni ijtimoiy-madaniylashtirish orqali amalga oshirish mumkin. Muhandislik o‘ziga va faoliyatiga tashqaridan, umuminsoniy nuqtai nazardan qarashi kerak. Bu uning umuminsoniy texnologik faoliyatiga tizimli va keng ko‘lamli baho berishga imkon beradi. Zamonaviy muhandis bunga qodirmi? Boshqacha qilib  aytganda, muhandis global ekolog va madaniyatshunosga aylana oladimi? Bunday  madaniy-ekologik o‘zgarishlar ro‘y berishi uchun muhandislik ta’limining mavjud o‘quv rejalari va dasturlarini tubdan isloh qilish zarur. Biz muhandislik o‘qituvchilarini qayta tayyorlashga majbur bo‘lamiz. Bundan tashqari, bunday o‘zgarishlar jahon muhandislik-pedagogik amaliyotida allaqachon ro‘y bermoqda va umuminsoniy miqyosdagi muhandislar mavjud. Agar biz o‘zimizni, faqat bizning davrimizning mahalliy muammolari bilan cheklasak, xato qilgan bo‘lamiz. Shu nuqtai nazardan, muhandislarni tayyorlashning strategik maqsadini shakllantirish mumkin. Umuminsoniyat texnik faoliyatni har tomonlama baholay oladigan keng miqyosda fikrlaydigan muhandislarni tayyorlash kerak. Aynan shu pozitsiya bizga muhandislik ongining chegaralarini va madaniy-texnik dunyoga o‘tishning barcha oqibatlarini tasvirlash imkonini beradi. Avval loyihalash va qurish, keyin o‘ylashga harakat qilish to‘g‘ri emas. Rus olimi N.F.Fedorov 19-asrda “amalsiz fikr”  va ‘fikrsiz ish” bilan shug‘ullanish xavfli va axloqsizlik ekanligini ta’kidlagan. Fikr loyihani tartibga soluvchi faoliyatdan oldinda bo‘lishi kerak. Tabiat va jamiyat haqidagi fanlar yagona  ta’lim blokiga birlashtirilganda, muhandislik-texnik ta’limni tizimlashtirishga imkon beradi.

Muhandislik ta’limini isloh qilishning birinchi va eng muhim tashkiliy bosqichi tabiiy va ijtimoiy hodisalar bo‘yicha professional yo‘naltirilgan fundamental fanlar majmuasini o‘z ichiga olgan, fundamental fanni yaratish bo‘lishi kerak. Bu fan  matematika, fizika, kimyo, biologiya, falsafa, tarix, sotsiologiya, siyosatshunoslik, iqtisod, tilshunoslik kabilarni o‘z ichiga olishi kerak. Shu bilan birga tabiiy va ijtimoiy fanlar o‘rtasidagi tarkibiy hamda mantiqiy aloqalarni rivojlantirish zarur. Bu zamonamizning global muammolarini hal etish imkoniyatini beradigan yagona tizimli-integrativ kurslarni tayyorlashga zamin hozirlaydi. Fundamental fanlar roʻyxati oʻzgaradi (universitet profili va uning didaktik va moliyaviy imkoniyatlariga qarab) va global yoʻnaltirilgan informatologiya, transpersonal psixologiya, bioenergetika informatikasi va boshqalar bilan toʻldiriladi.

REFERENCES

1. Salimov Baxriddin Lutfullaevich. Бирдамлик ва ҳамжиҳатлик – ижтимоий муносабатларнинг келажагидир. Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. 3(3), March, 2023.
2. Salimov Baxriddin Lutfullaevich. Ижтимоий муносабатларнинг шаклланиши ва барқарорлигини белгиловчи муҳим тамойиллар. Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences.  3(3), March, 2023.
3. Salimov, B., Madalimov, T. (2023). Transport falsafasi. Globe Edit.
4. Salimov Bakhriddin Lutfullaevich. The Importance of Sea Transport in the Communication System. WEB OF SYNERGY: International Interdisciplinary Research Journal. Volume 2 Issue 1, Year 2023 ISSN: 2835-3013.
5. Salimov Bakhriddin Lutfullaevich. The Influence of the Transport and Communication System on Social Relations. Web of Semantic: Universal Journal on Ie Education. Volume 2 Issue 2, Year 2023. ISSN: 2835-3048.
6. Salimov Bakhriddin Lutfullaevich. Reforms in the Fields of Communication and Transport and their Social Impact. Web of Semantic: Universal Journal on Ie Education. Volume 2 Issue 2, Year 2023. ISSN: 2835-3048.
7. Бахриддин Лутфуллаевич Салимов (2022) Ўзбекистон тараққиётида коммуникация ва транспорт тизимини ўрни. Academic research in educational sciences, 3 (TSTU Conference 1), 403-407.
8. Бахриддин Лутфуллаевич Салимов (2022). Жамиятнинг шаклланиши ва такомиллашувида бошқарув ва тарбия санъатининг ўрни. Academic research in educational sciences, 3 (11), 359-365.
9. Salimov Baxriddin Lutfullaevich. The philosophical role of dialectical categories in human life. Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences.  Volume: 1, lssue 6,  2021. -Р.406-410. 
10. Салимов Б.Л. Ижтимоий муносабатларнинг коммуникация ва транспорт тизими билан детерминистик боғлиқлигининг гносеологик таҳлили. Фалсафа фанлари доктори диссертацияси. Ўзбекистон Миллий университети. Тошкент. 2022, 224 б.
11. Салимов Бахриддин Лутфуллаевич. Йўлдошов Сардор Зокир ўғли. (2023). 61. Инсоният ҳаётидаги туб бурилишлар.Innovative Technologies in Construction Scientific Journal, 1(2992-8893).
12. Салимов Бахриддин Лутфуллаевич Равшанов Охунжон Тўймурод ўғли. (2023). 51. Техника тараққиётининг икки ёқлама таъсири. Innovative Technologies in Construction Scientific Journal, 1(2992-8893).
13. Bakhriddin Lutfullaevich Salimov. NEGATIVE CONSEQUENCES OF SCIENCE AND TECHNOLOGY DEVELOPMENT. International Conference" Law, Economics and Tourism sciences in the modern world". 2023/5/1. С. 5-10.
14. Salimov Bakhriddin Lutfullaevich, Tursunov, Shokhijakhan Ravshanovich, Haydarov, Mehriddin Nuriddin Ugli (2023). SYNERGETIC APPROACH IN THE ANALYSIS OF SOCIAL RELATIONS. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 3 (3), 1001-1007.