4.6 MUHANDISLIK FAOLIYATIDA TEXNIK IJODKORLIKNING O‘RNI

Mualliflar

  • Salimov Baxriddin Lutfullaevich. Toshkent davlat transport universiteti professori v.b. Xolboev Asliddin Azizbek o‘g‘li. Toshkent davlat transport universiteti talabasi.

Abstrak

 

Annotasiya. Muhandislik-texnik faoliyatning nazariy darajasi texnik ijod jarayonida amalga oshiriladi. Texnik ijodkorlik - bu yangi texnik va texnologik ob’ektni yaratish jarayoni. Tarixan texnik ijodkorlik ikki shaklda - ixtiro va kashfiyotda amalga oshiriladi.

Kalit so‘zlar: muhandislik, ijodkorlik, faoliyat, ixtiro, kashfiyot.

 

Muhandislik-texnik faoliyatning nazariy darajasi texnik ijod jarayonida amalga oshiriladi. Texnik ijodkorlik - bu yangi texnik va texnologik ob’ektni yaratish jarayoni. Ushbu jarayon o‘zaro bog‘liq bo‘lgan quyidagi bosqichlar tizimini o‘z ichiga oladi:

1) yangi g‘oyani yaratish jarayonida inson (sub’ektiv) omili amalga oshganda, aniq texnik va texnologik g‘oyani (muammoni) qo‘yish va uni hal qilish yo‘nalishini aniqlash;

2) g‘oya yanada aniqroq texnik va texnologik ifoda shakllariga ega bo‘lganda, tegishli ob’ekt yoki taraqqiyotning operatsion modelini yaratish.

Tarixan texnik ijodkorlik ikki shaklda - ixtiro va kashfiyotda amalga oshiriladi.

Ixtiro - bu muayyan texnik va muhandislik sohasida yangi harakat tamoyillari va ularni amalga oshirish usullarini yaratish jarayonidir. Bunday holda, biz ilgari haqiqatda mavjud bo‘lmagan ob’ektni yaratish (g‘ildirak, porox, ichki yonuv dvigateli va boshqalar ixtirosi) haqida tushunamiz, bu yerda g‘oyani amalga oshirish (“obyektivlashtirish”) amalga oshiriladi.

Ixtiro - yangi shoshilinch amalga oshiriladigan ehtiyojni qondirish yoki mavjud ob’ektlarning har qanday ishlash mezonlari va boshqa ko‘rsatkichlarning yomonlashuvi yoki ozgina yomonlashuvisiz yaxshilashni ta’minlaydigan yangi yyechim hisoblanadi. Ixtirolar odatda texnik tizimlar (qurilmalar) hamda texnologiyalar (usullar), konstruktiv materiallar va moddalarni takomillashtirish yoki mahsulotlar, texnologiyalar, materiallar, moddalar, shtammlar, mikroorganizmlarni yaratish bilan bog‘liq. Ixtironing asosiy xususiyatlari muhim yangilik va foydalilikdir. Ixtironing yangi yechimini tan olish uchun belgilangan tartibda patentga talabnoma berilib, uning asosida ixtironing yangiligi va foydaliligi tasdiqlangach, patent yoki shunga o‘xshash boshqa hujjat beriladi.

Ixtiro fan va texnika taraqqiyoti jamiyat ehtiyojlaridan orqada qolganda paydo bo‘ladi, bu esa yangi maqsadlarni amalga oshirishi kerak. Ixtiro muayyan muhandislik ishlanmalaridan oldin sodir bo‘ladi.

Shu bilan birga, ixtirochi o‘z-o‘zini o‘qitishi mumkin (bug‘ mashinasi ixtirosi), yoki fan va texnika taraqqiyotidagi oldingi tajribani tahlil qilish asosida ixtiroga kelishi mumkin (telefon ixtirosi). Ixtiro - bu harakatlar tizimi: ba’zi taxminlardan (idrok etishdan) eksperimental modelgacha (1765 yilda I. Polzunov birinchi bo‘lib bug‘ elektr stansiyasini qurgan, ammo J.Vatt universal bug dvigatelining yaratuvchisi hisoblanadi. 1784 operatsion tizim yaratdi va mualliflik patentini oldi). Ko‘pincha ixtiro kashfiyot ortidan keladi (T. Edison turli texnik sohalarda 1000 dan ortiq ixtirolarni qoldirgan, ammo uning ixtirolari ilmiy va texnik sohadagi tegishli kashfiyotlardan keyin sodir bo‘lgan), shuning uchun ixtiro kashfiyotni amalga oshirish usulidir.

2) Kashfiyot - tabiatda haqiqatan ham mavjud bo‘lgan, lekin ilgari  ma’lum bo‘lmagan (Amerikaning kashf etilishi, elementlarning davriyligi, foydali qazilma konlari va boshqalar) tabiiy narsalarni, hodisalarni, naqshlarni va hokazolarni aniqlashdir. 

Kashfiyot tashqi shart-sharoitlarga emas, balki ixtirochining ichki ehtiyojlariga asoslanadi. Ixtiro va kashfiyotning ko‘tarilishi o‘rtasida aniq ajratuvchi chiziq yo‘q. Shuning uchun rentgen nurlarining ochilishi tegishli texnik jihozlarni (rentgen apparati) ixtiro qilishni talab qildi. Kashfiyot va ixtiro o‘rtasidagi munosabatlar ham tarixan o‘zgaradi. Agar ilmiy-texnikaviy bilimlar rivojlanishining dastlabki bosqichlarida kognitiv jarayon aniq kashfiyot va ixtiro ko‘rinishidagi empirik izlanishdan boshlangan bo‘lsa, kashfiyotning nazariy darajasi ustunlik qila boshlaydi. Agar dastlab texnik bilimlarning ortishi eksperimentator bilan bog‘liq bo‘lsa, bugungi kunda texnik bilimlar jarayoni olimning nazariy tadqiqotlari bilan bog‘liq bo‘lmoqda.

Texnik va muhandislik faoliyatining amaliy darajasi ikki shaklda amalga oshiriladi:

1) ham muhandislik tadqiqotlari, ham loyihalash;

2) dizayn sifatida.

  1. Muhandislik tadqiqotlari va loyihalash doirasida ilmiy ishlanmalar va hisob-kitoblar muhandislik-iqtisodiy asoslashlar bilan amalga oshiriladi. Shuningdek, ob’ektni loyihalash jarayoni amalga oshiriladi, bunda muhandislik-texnik faoliyatning har bir turi tegishli tamoyillarga asoslanadi. Texnika fani yoki fanlar tizimi va murakkab texnik muammolar texnik tabiiy va ijtimoiy-madaniy fanlarning o‘zaro ta’sirini talab qiladi.
  2. Dizayn – inson faoliyatining turli sohalarida amalga oshiriladigan muhandislik ishlarining bir turi bo‘lib, texnik tizimlarni loyihalashda, kiyim-kechaklarni modellashtirishda, muhandislik dizayn loyihalash jarayonining majburiy qismi bo‘lishi bilan bog‘liq jarayonlar hisoblanadi. Keyinchalik ishlab chiqarish jarayonida amalga oshiriladigan texnik tizimning loyihasini ishlab chiqishda turli xil dizayn variantlarini tahlil qilish va sintez qilish, ularni hisoblash, chizmalarni bajarish va boshqalarni o‘z ichiga oladi. Dizayn variantlarini ishlab chiqish odatda texnik ijodkorlik muammolarini shakllantirish va hal qilish bilan bog‘liq. Dizayn darajasida texnik g‘oyani amalga oshirish eksperimental loyihalash doirasida amalga oshiriladi. Bu texnik ijodkorlik muammolarini shakllantirish va hal qilish bilan bog‘liq. Loyihalash jarayonida texnik mahsulot yoki tizimning chizmasi yaratiladi, texnik tavsiflari hisoblab chiqiladi va o‘ziga xos amalga oshirish shartlari belgilanadi (material tabiati, ishlashi, ekologik tozaligi, iqtisodiy samaradorligi va boshqalar). Dizaynni ishlab chiqish natijasi – bu texnik mahsulot, tayyor dizayndir. Dizayn tegishli texnologik sharoitlarni ishlab chiqish bilan birlashtiriladi. Bunda muayyan modelni amalga oshirish usullari va texnik shartlari inobatga olinadi. Shuning uchun dizayn – dizayn mexanizmni ochib beradigan texnika bilan bog‘liq muayyan mahsulotni ishlab chiqarish jarayonini tashkil etishni taqozo etadi.

 

REFERENCES

  1. Salimov Baxriddin Lutfullaevich. Бирдамлик ва ҳамжиҳатлик – ижтимоий муносабатларнинг келажагидир. Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. 3(3), March, 2023.
  2. Salimov Baxriddin Lutfullaevich. Ижтимоий муносабатларнинг шаклланиши ва барқарорлигини белгиловчи муҳим тамойиллар. Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences.  3(3), March, 2023.
  3. Salimov, B., Madalimov, T. (2023). Transport falsafasi. Globe Edit.
  4. Salimov Bakhriddin Lutfullaevich. The Importance of Sea Transport in the Communication System. WEB OF SYNERGY: International Interdisciplinary Research Journal. Volume 2 Issue 1, Year 2023 ISSN: 2835-3013.
  5. Salimov Bakhriddin Lutfullaevich. The Influence of the Transport and Communication System on Social Relations. Web of Semantic: Universal Journal on Ie Education. Volume 2 Issue 2, Year 2023. ISSN: 2835-3048.
  6. Salimov Bakhriddin Lutfullaevich. Reforms in the Fields of Communication and Transport and their Social Impact. Web of Semantic: Universal Journal on Ie Education. Volume 2 Issue 2, Year 2023. ISSN: 2835-3048.
  7. Бахриддин Лутфуллаевич Салимов (2022) Ўзбекистон тараққиётида коммуникация ва транспорт тизимини ўрни. Academic research in educational sciences, 3 (TSTU Conference 1), 403-407.
  8. Бахриддин Лутфуллаевич Салимов (2022). Жамиятнинг шаклланиши ва такомиллашувида бошқарув ва тарбия санъатининг ўрни. Academic research in educational sciences, 3 (11), 359-365.
  9. Salimov Baxriddin Lutfullaevich. The philosophical role of dialectical categories in human life. Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences.  Volume: 1, lssue 6,  2021. -Р.406-410. 
  10. Салимов Б.Л. Ижтимоий муносабатларнинг коммуникация ва транспорт тизими билан детерминистик боғлиқлигининг гносеологик таҳлили. Фалсафа фанлари доктори диссертацияси. Ўзбекистон Миллий университети. Тошкент. 2022, 224 б.
  11. Салимов Бахриддин Лутфуллаевич. Йўлдошов Сардор Зокир ўғли. (2023). 61. Инсоният ҳаётидаги туб бурилишлар.Innovative Technologies in Construction Scientific Journal, 1(2992-8893).
  12. Салимов Бахриддин Лутфуллаевич Равшанов Охунжон Тўймурод ўғли. (2023). 51. Техника тараққиётининг икки ёқлама таъсири. Innovative Technologies in Construction Scientific Journal, 1(2992-8893).
  13. Bakhriddin Lutfullaevich Salimov. NEGATIVE CONSEQUENCES OF SCIENCE AND TECHNOLOGY DEVELOPMENT. International Conference" Law, Economics and Tourism sciences in the modern world". 2023/5/1. С. 5-10.
  14. Salimov Bakhriddin Lutfullaevich, Tursunov, Shokhijakhan Ravshanovich, Haydarov, Mehriddin Nuriddin Ugli (2023). SYNERGETIC APPROACH IN THE ANALYSIS OF SOCIAL RELATIONS. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 3 (3), 1001-1007.

 

 

Nashr qilingan

2023-12-19

##submission.howToCite##

Salimov Baxriddin Lutfullaevich. Toshkent davlat transport universiteti professori v.b. Xolboev Asliddin Azizbek o‘g‘li. Toshkent davlat transport universiteti talabasi. (2023). 4.6 MUHANDISLIK FAOLIYATIDA TEXNIK IJODKORLIKNING O‘RNI. Qurilishda Innovatsion Texnologiyalar Ilmiy Jurnali, 4(1), 19–21. Retrieved from https://inntechcon.uz/index.php/current/article/view/138

Nashr

Jild 4 Nomeri 1 (2023): Innovative technologies in construction Scientific Journal

Bo'lim

Статьи