4.22 ESTETIKA VA UNDA TEXNIK ESTETIKANING TUTGAN O‘RNI

Аннотация

Annotasiya.  Insonning asosiy ehtiyojlaridan biri - bu go‘zal muhit yaratish va bo‘lish istagi hisoblanadi. Estetika tushunchasi go‘zallik tushunchasi bilan uzviy bog‘liqdir. Ba’zi lug‘atlarda go‘zallik narsaning zavq bag‘ishlovchi sifatlarining yig‘indisi sifatida ta’riflanadi. Texnik estetika badiiy dizayn nazariyasi va umumiy dizayn nazariyasi, shuningdek, texnika va  san’at, estetika va atrof-muhit bilan aloqada namoyon bo‘ladi. 

Kalit so‘zlar: estetika, go‘zallik, dizayn, texnika, sanoat, muhandis.

Insonning asosiy ehtiyojlaridan biri - bu go‘zal muhit yaratish va bo‘lish istagi hisoblanadi. Muhandislar tayyorlash tizimini o‘zgartirish zarurligi haqida birinchilardan bo‘lib tadqiqot olib borgan olimlardan biri Aleksandr Ivanovich Polovinkin boshladi. Mahalliy amaliyotda birinchi marta muhandislik ijodiga bag‘ishlangan kitobida “Muhandislik ijodida go‘zallikning roli va muhandisning estetik tayyorgarligi to‘g‘risida” maxsus bob kiritilgan.

Estetika tushunchasi go‘zallik tushunchasi bilan uzviy bog‘liqdir. Ba’zi lug‘atlarda go‘zallik narsaning zavq bag‘ishlovchi sifatlarining yig‘indisi sifatida ta’riflanadi. Bizning fikrimizcha, go‘zallik – bu har qanday qurilmada, har qanday narsada, har qanday organizmdagi eng yuqori maqsadga muvofiqlik darajasi, uyg‘un muvofiqlik darajasi va qarama-qarshi elementlarning kombinatsiyasidir.  Atrof-muhit go‘zalligida uchta asosiy yo‘nalishni ajratish mumkin: tabiat go‘zalligi, san’at go‘zalligi va mahsulotlarning go‘zalligi. Insonning asosiy ehtiyojlaridan biri bu go‘zal muhit yaratishdir. Go‘zallikni idrok etishni ikki darajaga bo‘lish mumkin: ichki va tashqi. Go‘zallikning ichki idroki insonning ichki estetik madaniyati bilan, tashqi idrokida – tashqi estetik madaniyati bilan bog‘liq. Tashqi madaniyatni bilimdonlik bilan bog‘lash mumkin. Ichki madaniyat aniqlanadi va insonning fikrlari va harakatlarining go‘zalligini belgilaydi. O‘quv jarayonida estetik tarbiya bir vaqtning o‘zida uchta yo‘nalishda amalga oshiriladi:

1) ta’lim predmetining o‘zida faol ijodiy jarayon bilan bog‘liq bo‘lgan atrof-muhit go‘zalligini rivojlantirish va yaratishda inson ishtiroki;

2) go‘zallikning asl nusxalarini idrok etish orqali o‘rganish;

3) go‘zallik nusxalarini idrok etish orqali o‘rganish.

Agar inson atrofdagi voqelikni idrok etish jarayonini, ijodiy jarayonda mustaqil ishtirok etish orqali emas, balki faqat yuqoridagi ikkinchi va uchinchi yo‘nalishlar yordamida go‘zallikni passiv idrok etish orqali o‘tgan bo‘lsa, uning go‘zallikni ham yaratish, ham idrok etish qobiliyati past darajada bo‘ladi. Bunga eng yorqin misol – ommaviy madaniyat deb ataladigan variantning mavjudligi kiradi. Sun’iy muhitda go‘zallikni yaratish jarayonida yuzaga kelgan qarama-qarshiliklar texnika va sanoat ishlab chiqarish tarixi bilan uzviy bog‘liqdir.

Hunarmandlarning qo‘l mehnati o‘ziga xos tarzda individual va eksklyuziv edi. Albatta ijodiy, estetik xususiyatga ega. Sanoat ishlab chiqarishida manufaktura ishlab chiqarish usulidan boshlab, ishchi estetik funktsiyalardan yirtilgan. Bu jarayon o‘zining yakuniy ifodasini yig‘ish liniyasida ishlashda topadi. Bu yerda insonning ijodiy, individual boshlanishi nolga kamayadi. Haqiqiy go‘zallik har doim individualdir. Standartlashtirish ijodkorlikka qarshi, go‘zallik uchun halokatli. Hunarmand    ma’lum bir mijoz uchun uning didi, moyilligi va hatto xarakterini hisobga olgan holda mahsulot yaratdi. Lekin, ishlab chiqarish bilan bunday jarayonni amalga oshirish mumkin emas, bu esa mahsulotlarning bir xil shakli va mazmuniga olib keladi. Ushbu ikki ishlab chiqarish usulini ikkita portret bilan solishtirish mumkin: rassom (ijodkor) tomonidan chizilgan portret va nusza ko‘chiruvchi tomonidan yaratilgan portret. Bu misollarda chuqur ijtimoiy va shu bilan birga texnik qarama-qarshilik yotadi. Uni hal qilish mohiyatan texnik estetikaning vazifasidir. Mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish inson va tabiiy muhit o‘rtasidagi va uni o‘rab turgan dunyoning go‘zalligi bilan aloqalarni uzishning asosiy sabablaridan biri edi.

Zamonaviy shaxsning estetik tarbiyasi jarayonida buzilishlar quyidagi jarayonlar bilan bog‘liq:

1) ommaviy axborot vositalarining (birinchi navbatda, Internet va televidenie) eng yaxshi holatda, faqat go‘zallik nusxalari;

2) passiv dam olishning ko‘payishi tufayli odamlarning ijodkorligining o‘zi sezilarli darajada kamaydi (jumladan, sportda - tomoshaga ommaviy ishtiyoq, “divan” sindromi);

3) sanoat ishlab chiqarish inson muhitini tubdan o‘zgartirdi (arxitektura, marosimlar, narsalarning o‘zi: mebel, maishiy texnika va boshqalar).

Yuqorida aytilganlar haqiqiy go‘zallik ulushini keskin kamaytirdi va odamlar hayotida soxta go‘zallikning ulushini oshirdi. Bu esa ong va fikrlash uslubining o‘zgarishiga olib keldi. Odamlar go‘zallik uchun muloqot qilishni amalda to‘xtatdilar (birgalikda qo‘shiq aytish, ovoz chiqarib o‘qish, uy tomoshalari va boshqalar). Hayotning asosiy ma’nosi go‘zallikni yaratish va undan zavqlanish emas, balki maksimal miqdordagi mahsulotlarni olish va iste’mol qilishga aylandi.

Dizaynerlar ob’ekt shakliga konstruktiv to‘liqlik va maqsadga muvofiqlikni beradi. Shuningdek, unga estetik ahamiyatga ega bo‘lgan    ma’lum bir hissiy anglashni beradi. Dizayner mahsulotlarni loyihalashda, go‘zallik va foydalilik, dizaynning ratsionalligi, uni ishlab chiqarishning yaroqliligi kabi tafsilotlarni hisobga oladi.

Texnik estetika dizaynning ilmiy asosi hisoblanadi. Chunki har bir ob’ektning san’at asarlariga nisbatan muhim maqsadi - vazifasi bor. Moddiy ishlab chiqarish va san’at sohasidagi estetik faoliyat turli yo‘llar bilan namoyon bo‘ladi. Ularning har birida aniq maqsadni ko‘zlagan holda o‘ziga xos ifodalash usuli mavjud. Umuman olganda, u har qanday faoliyat muhitining mustaqil va hissiy jihatdan to‘g‘ridan-to‘g‘ri ifodalangan qiymat sifatida berilgan shakllarining generatoridir.

Shunday qilib, texnik estetika - bu uyg‘un mavzu muhitini yaratishning texnik va estetik muammolari bilan shug‘ullanadigan fan. Texnik estetika badiiy dizayn nazariyasi va umumiy dizayn nazariyasi, shuningdek, texnika va  san’at, estetika va atrof-muhit bilan aloqada namoyon bo‘ladi. Shunday qilib, texnik estetika badiiy dizayn nazariyasi va dizaynning umumiy nazariyasi, shuningdek, texnika va san’at, estetika va atrof-muhit bilan aloqada namoyon bo‘ladi. Texnik estetika ob’ekt muhitini shakllantirishning ijtimoiy, estetik, funktsional, ergonomik va texnik va texnologik jihatlarini turli sohalarda, xususan, texnologiya va dizaynda o‘rganadi. 

REFERENCES

1. Salimov Baxriddin Lutfullaevich. Бирдамлик ва ҳамжиҳатлик – ижтимоий муносабатларнинг келажагидир. Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. 3(3), March, 2023.
2. Salimov Baxriddin Lutfullaevich. Ижтимоий муносабатларнинг шаклланиши ва барқарорлигини белгиловчи муҳим тамойиллар. Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences.  3(3), March, 2023.
3. Salimov, B., Madalimov, T. (2023). Transport falsafasi. Globe Edit.
4. Salimov Bakhriddin Lutfullaevich. The Importance of Sea Transport in the Communication System. WEB OF SYNERGY: International Interdisciplinary Research Journal. Volume 2 Issue 1, Year 2023 ISSN: 2835-3013.
5. Salimov Bakhriddin Lutfullaevich. The Influence of the Transport and Communication System on Social Relations. Web of Semantic: Universal Journal on Ie Education. Volume 2 Issue 2, Year 2023. ISSN: 2835-3048.
6. Salimov Bakhriddin Lutfullaevich. Reforms in the Fields of Communication and Transport and their Social Impact. Web of Semantic: Universal Journal on Ie Education. Volume 2 Issue 2, Year 2023. ISSN: 2835-3048.
7. Бахриддин Лутфуллаевич Салимов (2022) Ўзбекистон тараққиётида коммуникация ва транспорт тизимини ўрни. Academic research in educational sciences, 3 (TSTU Conference 1), 403-407.
8. Бахриддин Лутфуллаевич Салимов (2022). Жамиятнинг шаклланиши ва такомиллашувида бошқарув ва тарбия санъатининг ўрни. Academic research in educational sciences, 3 (11), 359-365.
9. Salimov Baxriddin Lutfullaevich. The philosophical role of dialectical categories in human life. Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences.  Volume: 1, lssue 6,  2021. -Р.406-410. 
10. Салимов Б.Л. Ижтимоий муносабатларнинг коммуникация ва транспорт тизими билан детерминистик боғлиқлигининг гносеологик таҳлили. Фалсафа фанлари доктори диссертацияси. Ўзбекистон Миллий университети. Тошкент. 2022, 224 б.
11. Салимов Бахриддин Лутфуллаевич. Йўлдошов Сардор Зокир ўғли. (2023). 61. Инсоният ҳаётидаги туб бурилишлар.Innovative Technologies in Construction Scientific Journal, 1(2992-8893).
12. Салимов Бахриддин Лутфуллаевич Равшанов Охунжон Тўймурод ўғли. (2023). 51. Техника тараққиётининг икки ёқлама таъсири. Innovative Technologies in Construction Scientific Journal, 1(2992-8893).
13. Bakhriddin Lutfullaevich Salimov. NEGATIVE CONSEQUENCES OF SCIENCE AND TECHNOLOGY DEVELOPMENT. International Conference" Law, Economics and Tourism sciences in the modern world". 2023/5/1. С. 5-10.
14. Salimov Bakhriddin Lutfullaevich, Tursunov, Shokhijakhan Ravshanovich, Haydarov, Mehriddin Nuriddin Ugli (2023). SYNERGETIC APPROACH IN THE ANALYSIS OF SOCIAL RELATIONS. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 3 (3), 1001-1007.