4.11 MUHANDISLIK TA’LIMINI ISLOH QILISHNING FALSAFIY ZARURATI

Abstract

Annotasiya.  Muhandislik asosiy e’tiborni texnologiyaga qaratadi va muhandislik o‘quv amaliyotida predmetli-texnik mazmunli xususiyat kasb etadi. rivojlanayotgan ijtimoiy-texnik ishlab chiqarish sharoitida, muhandislik faoliyatining texnologik usullari tomoniga tobora ko‘proq e’tibor  qaratilmoqda. Muhandislik fanining sohasi juda tez o‘zgarib bormoqda. 

Kalit so‘zlar: muhandis, ta’lim, mezon, mutaxassis, intizom, kasbiy muammolar.

Klassik universitet va oliy ta’limning boshqa turlari o‘rtasidagi zaruriy farqlar unda tabiiy va ijtimoiy bilimlarning fundamental asoslari  ifodalangan. Bu barcha  sohalarda samarali tadqiqot olib boradigan mutaxassislarining mavjudligi bilan asoslanadi.  

Klassik universitetning asosiy vazifasi, ixtisoslashtirilgan va profilli oliy maktabdan farqli o‘laroq, talabalarni butun hayoti davomida mustaqil bilim olishga o‘rgatishdir. Shu bilan birga, asosiy fundamental intizom kasbiy muammolarni hal qilish uchun “fundamentalistlar” sa’y-harakatlarini birlashtirishga qodir bo‘lgan madaniy yo‘naltirilgan falsafadir. Muhandislik ta’limi faqat fundamental ta’limga katta rol berilgan taqdirdagina innovatsion universitet xarakteriga ega bo‘ladi. Shu bilan birga, muhandislik ta’limini fundamentallashtirishi mantiqiy xulosaga keltirilishi kerak. Amalda murakkab uslubiy va tashkiliy muammolarni hal qilish,  tabiiy ilmiy ta’limning integratsiyasi va farqlanishi bilan bog‘liq.

So‘nggi yillarda bu yo‘nalishda katta ishlar qilindi. Tajribali o‘qituvchilar tabiatshunoslikning integrativ tushunchalari bilan bog‘liq kurslarni ishlab chiqdilar va o‘qitmoqdalar. Zamonaviy ijtimoiy fanning integrativ kontseptsiyalarini ishlab chiqish boshlandi. Lekin, tabiat va ijtimoiy fanning yagona organik yaxlitlikka birlashishi mumkin bo‘lgan muammosi o‘rganilmagan. Eng achinarlisi shundaki, muhandislik ta’limining strategik maqsadlarini hisobga olgan holda, fundamental ta’lim bilimlarini bir butun sifatida integratsiyalash muammosi ko‘tarilmagan. Bu muhandislik ta’limining kontseptual asoslari yo‘qligi bilan bog‘liq. Vaholanki, bular allaqachon davlatimiz, butun insoniyat taraqqiyoti bilan bog‘liq global madaniy tartibning masalalariga aylangan. Muhandis 20 - 30 yildan keyin nimani ko‘radi, u qaysi jamiyatda yashaydi va nimaga umid qilishi mumkin? Hozir har qachongidan ham ko‘proq yangi tabiiy va ijtimoiy texnologiyalarga o‘tish bilan bog‘liq muhandislik faoliyati uchun universal g‘oyaviy va uslubiy asoslarga ehtiyoj bor. Milliy ta’lim doktrinasi kerak. Va buni xorijiy va mahalliy olimlar hamda muhandislarining g‘oyalarisiz amalga oshirib bo‘lmaydi. Muhandislik ta’limini, falsafa va butun ijtimoiy-tarixiy fanlar majmuasi bilan birga jamiyatining asosiy fundamental fanlar qatoriga kiritish lozim. Aynan mana shu tashkiliy-texnologik qadam hozirgacha e’tibor dan chetda qolib kelmoqda.

Buning sabablari bor. Birinchidan, falsafa sof “gumanitar” (ijtimoiy) fan bo‘lib, butun fundamental fanlar majmuasiga juda uzoq munosabatda bo‘ladi, degan keng tarqalgan xurofotdan xalos bo‘lish kerak. Jahon falsafiy tafakkuri bu tushunmovchilikni doimo rad etadi. Zero, Pifagor va Platon, N.Kuzanskiy va Parasels, R.Dekart va G.Leybnits, G.Gegel va K.Marks, Vl.Solovyov va P.Florenskiy oʻz ijodlarida tabiiy va ijtimoiy hodisalarning barcha tabiiy xilma-xilligini qamrab olgan edilar. Falsafa (mantiq va metodologiya) fundamental fanlar tizimida eng ko‘p o‘rinni egallaydi hamda tabiiy va ijtimoiy fanlar bilan teng darajada bog‘liqdir. Aynan falsafa fundamental fanlarning butun majmuasini yagona mantiqiy-uslubiy va dunyoqarash-semantik tugunga “yig‘adi”. Shu bilan birga, gumanitar bo‘lmagan ta’lim bo‘lishi mumkin emas. “Gumanizm” (lotincha hymanus – inson) atamasining ma’nosi shundan iboratki, inson, ma’naviyatli shaxs, kelajak insoni bizning barcha tarbiyaviy izlanishlarimiz markazida turadi. Va bu qarashlardan ta’lim, shu jumladan muhandislik ta’limi eng yuqori ma’naviyatli muhandisini shakllantirish yo‘lida isloh qilinishi kerak. Gumanitarizm nafaqat an’anaviy ravishda gumanitar deb ataladigan ijtimoiy sohalarda, balki barcha fundamental fan sohalarida mavjud. Universitet innovatsion ta’limi mohiyatan gumanitar, ya’ni, fundamental, chunki tizimli fundamentallik tabiiy va ijtimoiylikning organik yaxlitligini o‘z ichiga oladi, shuning uchun muhandislik universitetlariga haqiqiy universitet xarakterini beradi.

Fundamental bo‘limga falsafiy va ijtimoiy fanlarning, jumladan, tilshunoslik fanlarining kiritilishi “gumanitar fanlar” deb ataladigan fanning mavqeini tubdan o‘zgartiradi. Faylasuflar va ijtimoiy fanlar texnik universitetlarning ilmiy, o‘quv, uslubiy va tashkiliy tuzilmalariga teng ravishda kirishlari kerak. Albatta bunda qiyin professional va shaxsiy-psixologik o‘zgarishlarni boshdan kechirish kerak bo‘ladi. Faylasuflar va ijtimoiy olimlar universitet profili bilan bog‘liq fundamental ilmiy va o‘quv tadqiqotlarini olib borishlari kerak. Faqat falsafa yoki tarix emas, balki falsafa va texnika tarixi, muhandislik va muhandislik tafakkuri,  madaniyatshunoslik yoki psixologiya,  muhandislik psixologiyasi va boshqalar shular qatoriga kiradi.  Mazkur jarayonda har bir faylasuf olim ko‘p narsalarni o‘rganishi va qayta o‘rganishi kerak. Bu o‘quv jarayonining barcha ishtirokchilarining mutaxassislarini tayyorlash uchun katta  mas’uliyat yuklaydi. Texnik universitetning shakllanishi umumiy muhandislik va umumiy madaniy maqsadlarni aniq shakllantirish bilan bog‘liq bo‘lib, ularga erishish kognitiv, uslubiy va gumanitar sohaning favqulodda kengayishiga bog‘liq bo‘ladi.    

Ma’lumki, texnika maqsadga erishish yo‘li va vositasi sifatida belgilanishi mumkin. Vositalar eng oddiylaridan boshlanib eng murakkab avtomatik boshqariladigan texnosfera tizimlarigacha bo‘lgan ma’lum bir texnik qurilmalar majmuasini ifodalaydi. Bu xilma-xil texnik muhandislik va texnik faoliyatning yakuniy maqsadidir. Muhandislik asosiy e’tiborni texnologiyaga qaratadi va muhandislik o‘quv amaliyotida predmetli-texnik mazmunli xususiyat kasb etadi. Hozirgacha juda ko‘p sonli texnik faktlarni eslab qolishga asoslangan muhandislarni tayyorlash tamoyili amal qilmoqda. Ammo rivojlanayotgan ijtimoiy-texnik ishlab chiqarish sharoitida, muhandislik faoliyatining texnologik usullari tomoniga tobora ko‘proq e’tibor  qaratilmoqda. Muhandislik fanining sohasi juda tez o‘zgarib bormoqda. Universitetdagi muhandislik va o‘quv jarayoni bu o‘zgarishlarga mos kelmaydi. Bizning fikrimizcha, bu vaziyatdan chiqishning bitta yo‘li bor: o‘qitish jarayoni predmet  tamoyili va texnologik komponent bilan to‘ldirilishi kerak. Bo‘lajak muhandis universitetda o‘qish jarayonida o‘zini fundamental va texnologik bilimlar bilan qurollantirib, faoliyatining predmeti bo‘yicha tayyorlanishi kerak. Muhandislik faoliyatining usullari – uning ob’ektlari, mehnat vositalari, texnik va texnologik jihozlari kabi tez o‘zgarmaydi. Shu sababli, muhandisni tayyorlashda funktsional va texnologik komponentni hisobga olish muqarrar ravishda zarur kasbiy harakatchanlikka, doimiy o‘zgaruvchan madaniy ishlab chiqarish sharoitlariga tezroq moslashishga olib keladi. Funktsional muhandislik texnologiyasi, aslida, muhandislik faoliyatining tizimli metodologiyasidir. Amaliyot shuni ko‘rsatadiki, ayniqsa chuqur falsafiy metodologiya bilan bog‘liq bo‘lgan muhandislik uslubiy bilimlarni ishlab chiqish qiyin. Bu maxsus ishlab chiqilgan ta’lim texnologiyalarini yaratish uchun uzoq vaqt talab etiladi. Muhandislik oliy o‘quv yurtlarining o‘quv rejalarida metodik loyihalash faoliyati bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan fanlar hali ham mavjud emas. Ammo bu muhandislik uchun eng muhim bilimdir. Umuman olganda, muhandislik bilimlarini metodologiyaga qanday aylantirishni (o‘zgartirishni) bilmaydi. Agar predmetli bilimlar faqat  ma’lum bir texnik hodisa haqidagi  ma’lumotlar bo‘lsa, uslubiy bilimlar undan ommaviy foydalanishga qaratilgan. Masalan, talaba kasb egasi bo‘lishi uchun bilim makonini faoliyat va hayotiy  ma’nolar makoniga aylantirishi kerak.

REFERENCES

1. Salimov Baxriddin Lutfullaevich. Бирдамлик ва ҳамжиҳатлик – ижтимоий муносабатларнинг келажагидир. Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. 3(3), March, 2023.
2. Salimov Baxriddin Lutfullaevich. Ижтимоий муносабатларнинг шаклланиши ва барқарорлигини белгиловчи муҳим тамойиллар. Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences.  3(3), March, 2023.
3. Salimov, B., Madalimov, T. (2023). Transport falsafasi. Globe Edit.
4. Salimov Bakhriddin Lutfullaevich. The Importance of Sea Transport in the Communication System. WEB OF SYNERGY: International Interdisciplinary Research Journal. Volume 2 Issue 1, Year 2023 ISSN: 2835-3013.
5. Salimov Bakhriddin Lutfullaevich. The Influence of the Transport and Communication System on Social Relations. Web of Semantic: Universal Journal on Ie Education. Volume 2 Issue 2, Year 2023. ISSN: 2835-3048.
6. Salimov Bakhriddin Lutfullaevich. Reforms in the Fields of Communication and Transport and their Social Impact. Web of Semantic: Universal Journal on Ie Education. Volume 2 Issue 2, Year 2023. ISSN: 2835-3048.
7. Бахриддин Лутфуллаевич Салимов (2022) Ўзбекистон тараққиётида коммуникация ва транспорт тизимини ўрни. Academic research in educational sciences, 3 (TSTU Conference 1), 403-407.
8. Бахриддин Лутфуллаевич Салимов (2022). Жамиятнинг шаклланиши ва такомиллашувида бошқарув ва тарбия санъатининг ўрни. Academic research in educational sciences, 3 (11), 359-365.
9. Salimov Baxriddin Lutfullaevich. The philosophical role of dialectical categories in human life. Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences.  Volume: 1, lssue 6,  2021. -Р.406-410. 
10. Салимов Б.Л. Ижтимоий муносабатларнинг коммуникация ва транспорт тизими билан детерминистик боғлиқлигининг гносеологик таҳлили. Фалсафа фанлари доктори диссертацияси. Ўзбекистон Миллий университети. Тошкент. 2022, 224 б.
11. Салимов Бахриддин Лутфуллаевич. Йўлдошов Сардор Зокир ўғли. (2023). 61. Инсоният ҳаётидаги туб бурилишлар.Innovative Technologies in Construction Scientific Journal, 1(2992-8893).
12. Салимов Бахриддин Лутфуллаевич Равшанов Охунжон Тўймурод ўғли. (2023). 51. Техника тараққиётининг икки ёқлама таъсири. Innovative Technologies in Construction Scientific Journal, 1(2992-8893).
13. Bakhriddin Lutfullaevich Salimov. NEGATIVE CONSEQUENCES OF SCIENCE AND TECHNOLOGY DEVELOPMENT. International Conference" Law, Economics and Tourism sciences in the modern world". 2023/5/1. С. 5-10.
14. Salimov Bakhriddin Lutfullaevich, Tursunov, Shokhijakhan Ravshanovich, Haydarov, Mehriddin Nuriddin Ugli (2023). SYNERGETIC APPROACH IN THE ANALYSIS OF SOCIAL RELATIONS. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 3 (3), 1001-1007.