10.10 O'ZBEKISTON SHAROITIDA UMUMIY AMALIYOT SHIFOKORI 2000 YIL MODELI PROFESSIOGRAMMASI VA BAKALAVRIAT TA'LIM VAZIFALARI.

Abstrak

O‘zbekiston aholisi 2024-yil 1-yanvar holatiga ko‘ra 36,8 million kishini tashkil etadi. 2021-yilda o‘limning asosiy sabablari o‘ntaligiga yurak ishemik kasalligi, insult, surunkali obstruktiv o‘pka kasalligi va o‘pka, traxeya va bronxial yo’llar saratoni kiradi. Erta nikoh ba'zi hududlarda keng tarqalgan va erta homiladorlik jiddiy muammo bo'lib, ona va homila uchun yuqori asoratlar xavfini keltirib chiqaradi. O‘zbekistonda onalar o‘limi, ayniqsa, tug‘ruqdan keyingi yiringli-septik kasalliklar va gestosis tufayli yuqori. Go'daklar o'limi ham tashvish uyg'otadi va mikronutrient yod etishmasligi jiddiy sog'liq muammosidir. Qandli diabet va floroz bilan kasallanish ko'paydi, yurak-qon tomir va nafas olish tizimi kasalliklari yosh bolalar orasida keng tarqalgan.

Tibbiyot kasbi va jamiyatga ta'sir qiluvchi demografik, ijtimoiy, texnologik va iqtisodiy jihatlarni oldindan ko'rish va hisobga olish tavsiya etiladi. Eng muhimi, o'lim darajasi yuqori bo'lgan, tez-tez uchraydigan yoki odamlar hayotiga sezilarli ta'sir ko'rsatadigan kasalliklar. Umumiy amaliyot shifokorlarini tayyorlashda geografik, demografik, ijtimoiy-iqtisodiy istiqbollar, gigiyenik qiyinchiliklar va ta'lim hisobga olinishi kerak. Ular urbanizatsiya, migratsiyaning kuchayishi va kasallik shakllarining o'zgarishiga tayyorgarlik ko'rishlari kerak. Birlamchi tibbiy yordamga yo'naltirilgan holda, umumiy amaliyot shifokorini tayyorlash ichki kasalliklar bo'yicha kuchli poydevor, tibbiyot fanlari va sog'liqni saqlashning tashkiliy va iqtisodiy jihatlarini tushunishni talab qiladi.

Kalit so'zlar:  o'limning o'nta etakchi sabablari, onalar va chaqaloqlar o’limi, birlamchi tibbiy yordam yo'nalishida umumiy amaliyot shifokorlarni o’qitish strategiyasi.

Abstract. The population of Uzbekistan as of January 1, 2024 is 36.8 million people. In 2021, the top ten leading causes of death include ischemic heart disease, stroke, chronic obstructive pulmonary disease and cancer of the lung, trachea and bronchi. Early marriage is common in some areas, and early pregnancy is a serious problem, posing a high risk of complications for both mother and fetus. Maternal mortality in Uzbekistan is high, especially due to postpartum purulent-septic diseases and gestosis. Infant mortality is also a concern, and deficiency of the trace element iodine is a serious public health problem. The incidence of diabetes mellitus and fluorosis has increased, and cardiovascular and respiratory diseases are common among young children. It is recommended that demographic, social, technological, and economic aspects affecting the medical profession and society be anticipated and addressed. The most important are diseases with high mortality rates, frequent occurrence or significant impact on people's lives. The training of general practitioners must take into account geographical, demographic, socioeconomic perspectives, hygiene difficulties and education. They must be prepared for urbanization, increased migration and changes in disease patterns. With a primary care orientation, GP training requires a solid foundation in internal medicine, an understanding of the medical sciences, and the organizational and economic aspects of health care.

Key words: The top ten leading causes of death, maternal and infant mortality, GP training with a primary care orientation.

Dolzarbligi. "2000 yil namunasidagi shifokorning professiogrammasi" iborasini barcha shifokorlarning kelgusi o'n yilliklarda aholining kasallanishi, kasalliklari va kasalliklarining o'zgaruvchan sharoitlarida tibbiy kasbga jamiyatning doimiy ravishda o'sib borayotgan talablarini qondirish qobiliyati tushunilishi kerak. Buning uchun jamiyatda paydo bo'ladigan talablarni oldindan bilish kerak [1,2,3].

So‘nggi yillarda O‘zbekiston Respublikasida demografik, ijtimoiy, texnologik, iqtisodiy sabablar hamda mintaqaviy xususiyatlar tufayli aholi salomatligi holatida ma’lum o‘zgarishlar ro‘y berdi. Oliy o'quv yurtidan oldingi ta'lim bosqichida UASHni tayyorlashda ushbu xususiyatlarni hisobga olish kerak [4,5,6].

Olingan ma’lumotlarni muhokama qilish. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Aholishunoslik jamg'armasi ma'lumotlariga ko'ra, 2024 yil boshida dunyo aholisining umumiy soni 8 147 701 969 milliard kishini tashkil qilgan. O‘zbekiston aholi soni bo‘yicha 43-o‘rinda. 2024 yil uchun demografik ma'lumotlar e'lon qilindi. 2024-yil 1-yanvar holatiga ko‘ra, O‘zbekiston aholisi soni 36,8 million kishiga yetdi. Ularning 18,3 millioni ayollar, 18,5 millioni erkaklar. 18 millioni shaharlarda, 18 millioni qishloqlarda istiqomat qiladi. Shuningdek, Samarqand (4 million 208,5 ming kishi), Farg‘ona (4 million 61,5 ming kishi) va Andijon (3 million 394,4 ming kishi) viloyatlari aholi eng ko‘p bo‘lgan hududlar sifatida qayd etildi. Aholi eng kam yashaydigan viloyatlar Sirdaryo (914 ming kishi), Navoiy (1 million 75,3 ming kishi) va Jizzax (1 million 507,4 ming kishi) viloyatlaridir. 2023-yilda O‘zbekistonga xorijdan 2,9 ming nafar, O‘zbekiston fuqarolari esa 17,3ming nafar xorijga ko‘chib kelgan [7,8,9].

2023-yilda O‘zbekistonda 172,8 ming o‘lim qayd etilgan. O'limning kamida 61 % qon aylanish tizimi kasalliklaridan kelib chiqadi. Odamlarning qariyb 10,8 %i neoplazmalar, 5,5 % nafas olish organlari kasalliklari, baxtsiz hodisalar, zaharlanish va shikastlanishlar tufayli - 5,2 %, ovqat hazm qilish tizimi kasalliklari - 4,1 %, yuqumli va parazitar kasalliklar - 3,1 % va boshqa kasalliklardan - 11,4 % vafot etgan.