3.17 Muhandislik tafakkurining falsafiy tushunchasi

Abstract

Annotasiya. “Muhandislik tafakkuri” hodisasi ko‘pgina fanlarning: falsafa, psixologiya, pedagogika, gumanitar va texnika fanlarining o‘rganish ob’ekti hisoblanadi. Muhandislik tafakkuri yaxshi rivojlangan tasavvurga asoslanishi va turli xil fikrlash turlarini o‘z ichiga olishi kerak: mantiqiy, ijodiy, vizual-majoziy, amaliy, nazariy, texnik, fazoviy va boshqalar.

Kalit so‘zlar: muhandislik, texnika, falsafa, psixologiya, pedagogika, ijodiy.

Tafakkur yordamida inson dunyoni uning barcha xilma-xilligi, xususiyatlari va munosabatlari bilan tan oladi. Tafakkur psixikaning bir bo‘lagi bo‘lib, o‘zining asosiy vazifalaridan biri – hodisalarni oldindan bilish vazifasini bajaradi. Shunday qilib, tafakkur yordamida inson nafaqat mavjudni, realni, balki mumkinni ham anglaydi, u nafaqat idrok etadi, balki uni yaratadi. Tafakkur va materiya o‘rtasidagi umumiy munosabatni falsafa o‘rganadi. Tafakkurning jamiyatning ijtimoiy tuzilishi va uning rivojlanish jarayoniga bog‘liqligini sotsiologiya o‘rganadi. Tushuncha, mulohaza va xulosa kabi tafakkurning asosiy shakllari o‘rtasidagi muntazam aloqalar mantiq tomonidan o‘rganiladi. Haqiqiy tafakkurning qoliplari va uning boshqa psixik hodisalar bilan aloqasi psixologik tadqiqot predmeti hisoblanadi. Agar mantiq tayyor, allaqachon shakllangan tushunchalar o‘rtasidagi munosabatni o‘rgansa, psixologiya kontseptsiyani shakllantirish jarayoni bilan qiziqadi, bunda, masalan, narsalarga ularda yetishmayotgan xususiyatlarni kiritish mumkin. Fikrlash - bu nutq bilan uzviy bog‘liq bo‘lgan, atrofdagi voqelikdagi ob’ektlar o‘rtasidagi aloqalar va munosabatlarning umumlashtirilgan va bilvosita aks etishi bilan tavsiflangan ijtimoiy shartli kognitiv aqliy jarayon demakdir.

“Muhandislik tafakkuri” hodisasi ko‘pgina fanlarning: falsafa, psixologiya, pedagogika, gumanitar va texnika fanlarining o‘rganish ob’ekti hisoblanadi. Ijodiy muhandislik muammolarini hal qilishning haqiqiy tajribasini tahlil qilish shuni ko‘rsatadiki, muhandislik tafakkurining asosi quyidagilardan iborat: bu yuqori darajada rivojlangan ijodiy tasavvur; fantaziya, bilimlarni ko‘p ekranligini tizimli ijodiy tushunish; ishlab chiqarish jarayonini ongli ravishda boshqarishga imkon beradigan texnik ijodkorlik metodologiyasi; yangi g‘oyalarga ega bo‘lish.

Muhandislik fikrlashi qanday bo‘lishi kerak? U qanday fikrlashni o‘z ichiga olishi kerak? Unga qanday fikrlash turlari kiritilishi kerak?

Muhandislik tafakkuri yaxshi rivojlangan tasavvurga asoslanishi va turli xil fikrlash turlarini o‘z ichiga olishi kerak: mantiqiy, ijodiy, vizual-majoziy, amaliy, nazariy, texnik, fazoviy va boshqalar. Ularning asosiylari ijodiy, vizual-majoziy va texnikdir. Psixologik kategoriya sifatida muhandislik tafakkuri konseptual-majoziy-amaliy tuzilishga ega. Muhandislik tafakkuri - bu muammoni bir butun sifatida turli tomonlardan ko‘rish, uning qismlari orasidagi bog‘lanishlarni tahlil qilish imkonini beruvchi tizimli ijodiy texnik fikrlashdir. Muhandislik tafakkuri bir vaqtning o‘zida tizimni, supertizimni, quyi tizimni, ular o‘rtasidagi va ichidagi aloqalarni ko‘rishga va ularning har biri uchun - o‘tmishni, hozirgi va kelajakni bashorat qilish imkonini beradi. Boshqacha qilib aytganda, muhandislik fikrlashi ko‘p qirrali bo‘lishi kerak. Muhandis qancha ko‘p bilimga ega bo‘lsa, shunchalik original va sodda yyechim taklif qila oladi. Bunday ko‘p ekranli ko‘rishning o‘ziga xos xususiyati - ularda yashiringan texnik qarama-qarshiliklar va jismoniy qarama-qarshiliklarni aniqlash va bartaraf etish yo‘llarini ochadi. Shu bilan birga maqsadli ravishda paradoksal g‘oyalarni yaratadi. Muhandislik tafakkurining xususiyatlariga quyidagilar kiradi: texnik qarama-qarshilikni aniqlash va ongli ravishda fikrni ideal yechimga yo‘naltirish qobiliyati, bunda ob’ektning asosiy vazifasi o‘z-o‘zidan, ortiqcha kuch va pul sarflamasdan ish bajarish; texnik tizimlarning rivojlanish qonuniyatlari nuqtai nazaridan fikrni eng istiqbolli yo‘nalishga yo‘naltirish; psixologik omillarni nazorat qilish qobiliyati; ongli ravishda ijodiy tasavvurni kuchaytirish.

Muhandislik tafakkuri, shuningdek, g‘oyani ongli ravishda va maqsadli ravishda yaratgan holda, sub’ektga uning dizaynini ishlab chiqish zarurligini his qilishi bilan tavsiflanadi.  Bunda g‘oya yangi texnika, texnologiya va boshqalarning haqiqiy loyihasiga aylantiriladi. Demak, texnik universitetning global vazifasi talabalarda tizimli ijodiy muhandislik tafakkurini rivojlantirishdan iborat bo‘lib, buning uchun ongli va maqsadli ravishda nostandart texnik g‘oyalarni yaratish qobiliyatiga qo‘shimcha ravishda, ijodkorlik metodologiyasini o‘zlashtirish kerak bo‘ladi. Mashinasozlik va texnologiya  sohasidagi umumiy ilmiy va maxsus kasbiy bilimlar bazasidan optimal foydalanish ham shular jumlasiga kiradi.

Amaliy muammolarni hal qilishda ilmiy bilimlar amaliyotning turli sohalariga kiritiladi. Bunday faoliyatning xususiyati uning ijodiy xususiyatidir. Diqqat markazi insonga, uning ijodiy aqliy faoliyatiga qaratiladi. Ilmiy ijod va ilmiy tafakkur mavzulari azaldan olimlar, faylasuflar va psixologlarning e’tiborini o‘z tortib kelgan. Ushbu tadqiqotlarda muhim o‘rinni amaliy savolga javob izlash egallaydi. Muammolarni qanday hal qilish kerak. Bilimlarni rasmiylashtirish va  bilimlar bilan ishlashning rasmiylashtirilgan usullaridan foydalanish, ishonchlilik va xatolar muammosini bartaraf etishning eng kuchli vositasi hisoblanadi.

Yangi paydo bo‘lgan savollarga javob izlashda bilimlarning mazmuni emas, balki insonning aqliy jarayonlari, ularning tashkil etilishi va natijalarining sifati alohida ahamiyatga ega. Ilmiy bilim va tajribani o‘zida mujassam etgan sxemalar va umumiy tushunchalar fikrlash jarayonida yangi bilimlarni maqsadli yaratish uchun hamda mavjud bilimlarning sifatini oshirish uchun  qo‘llanilishi mumkin. Ilmiy faoliyat va loyihalash amaliyoti sohasidagi ijodiy muammolarni hal qilishda tizimli yondashuv shakllanadi. Tizimli yondashuv, bir tomondan, ilmiy bilimlar va muammolarni hal qilish usullariga, ikkinchi tomondan, bilimlarni ifodalash, uning sifatini baholash va bilimlarni yangi vazifalarga o‘tkazish funktsiyalarini bajaradigan sxema-kontseptual fikrlashning psixologik mexanizmlariga asoslanadi. Juda xilma-xil muammolarni hal qilishda aylanma yondashuv asosida aqliy mexanizmlarning umumiyligi mavjud. Ilmiy bilimlarni tashkil qilish va uzatishning asosiy vositalari kontseptual sxemalar va analogiyalar bilan birgalikdagi tushunchalar ekanligi aniqlanadi.

Vazifalar va muammolarning keng doirasi mavjud bo‘lib, ularning o‘ziga xosligi mavjud. Bu ularni hal qilishda inson omillarining muhim rolini belgilaydi va vazifalarga ijodiy xususiyat beradi. Ushbu muammolarni hal qilish insonning ishlashga ta’siri bilan bog‘liq. Bunday muammolarni hal qilishda ilmiy bilim va tajribani taqdim etish, uzatishning aqliy mexanizmlari ularning sub’ektivligi, ishonchsizligi, shu bilan birga ishlab chiqarish imkoniyatlari bilan ishlaydi. Doimiy usul va vositalar mavjud bo‘lmaganda, biz mavjud bo‘lgan bilimlardan yangi bilimlarni hosil qilamiz. Shaxs ilmiy bilim va tajribani o‘z tafakkurida shunday tashkil qiladi va qo‘llaydi. Muammolarni hal qilishda ob’ektiv yondashuv ratsionalizm normalari va an’analariga asoslanadi. Bu shuni anglatadiki, vazifalar ideal holda,  aniq belgilab qo‘yilgan bo‘lishi kerak. Shuningdek, hal qilish usullari aniqlangan, asosli, kafolatlangan natijaga ega bo‘lishi shart va muammoni hal qiluvchi  muhandis ham  mantiqiy fikrlashi lozim.

 Muhandislik tafakkurining falsafiy tushunchasi, o‘zida muqarrar ravishda ijtimoylik tamoyillarini, uning o‘ziga xosliklari va farqlarni aks ettiradi. Shuningdek, yaxshi shakllangan tizimlar, fan va ilmiylikning tubdan o‘zgartiradigan zamonaviy falsafiy qarashlar ham kiradi. Muhandislik tafakkuri, texnika fanlari, muhandislik faoliyati va muhandislik fikrlash texnologiyalari bilan bog‘liqdir. Fan va ijtimoiylikning yangi epistemologik, semiotik, topologik va boshqa bilimlar ham  muhandislik tafakkurining  shakllanishiga xizmat qiladi.  

Muhandislik tafakkuri – kognitiv va instrumental darajada amalga oshiriladigan konstruktiv, ilmiy-nazariy, transformativ, ijodiy, ijtimoiy omillar sifatida tavsiflangan texnik ob’ektlar bilan faoliyatni ta’minlashga qaratilgan fikrlashdir.

REFERENCES

1. Salimov Baxriddin Lutfullaevich. Бирдамлик ва ҳамжиҳатлик – ижтимоий муносабатларнинг келажагидир. Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. 3(3), March, 2023.
2. Salimov Baxriddin Lutfullaevich. Ижтимоий муносабатларнинг шаклланиши ва барқарорлигини белгиловчи муҳим тамойиллар. Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences.  3(3), March, 2023.
3. Salimov, B., Madalimov, T. (2023). Transport falsafasi. Globe Edit.
4. Salimov Bakhriddin Lutfullaevich. The Importance of Sea Transport in the Communication System. WEB OF SYNERGY: International Interdisciplinary Research Journal. Volume 2 Issue 1, Year 2023 ISSN: 2835-3013.
5. Salimov Bakhriddin Lutfullaevich. The Influence of the Transport and Communication System on Social Relations. Web of Semantic: Universal Journal on Ie Education. Volume 2 Issue 2, Year 2023. ISSN: 2835-3048.
6. Salimov Bakhriddin Lutfullaevich. Reforms in the Fields of Communication and Transport and their Social Impact. Web of Semantic: Universal Journal on Ie Education. Volume 2 Issue 2, Year 2023. ISSN: 2835-3048.
7. Бахриддин Лутфуллаевич Салимов (2022) Ўзбекистон тараққиётида коммуникация ва транспорт тизимини ўрни. Academic research in educational sciences, 3 (TSTU Conference 1), 403-407.
8. Бахриддин Лутфуллаевич Салимов (2022). Жамиятнинг шаклланиши ва такомиллашувида бошқарув ва тарбия санъатининг ўрни. Academic research in educational sciences, 3 (11), 359-365.
9. Salimov Baxriddin Lutfullaevich. The philosophical role of dialectical categories in human life. Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences.  Volume: 1, lssue 6,  2021. -Р.406-410. 
10. Салимов Б.Л. Ижтимоий муносабатларнинг коммуникация ва транспорт тизими билан детерминистик боғлиқлигининг гносеологик таҳлили. Фалсафа фанлари доктори диссертацияси. Ўзбекистон Миллий университети. Тошкент. 2022, 224 б.
11. Салимов Бахриддин Лутфуллаевич. Йўлдошов Сардор Зокир ўғли. (2023). 61. Инсоният ҳаётидаги туб бурилишлар.Innovative Technologies in Construction Scientific Journal, 1(2992-8893).
12. Салимов Бахриддин Лутфуллаевич Равшанов Охунжон Тўймурод ўғли. (2023). 51. Техника тараққиётининг икки ёқлама таъсири. Innovative Technologies in Construction Scientific Journal, 1(2992-8893).
13. Bakhriddin Lutfullaevich Salimov. NEGATIVE CONSEQUENCES OF SCIENCE AND TECHNOLOGY DEVELOPMENT. International Conference" Law, Economics and Tourism sciences in the modern world". 2023/5/1. С. 5-10.
14. Salimov Bakhriddin Lutfullaevich, Tursunov, Shokhijakhan Ravshanovich, Haydarov, Mehriddin Nuriddin Ugli (2023). SYNERGETIC APPROACH IN THE ANALYSIS OF SOCIAL RELATIONS. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 3 (3), 1001-1007.