4.27 MUHANDISLIK FAOLIYATINING YANGI BOSQICHGA KO‘TARILISHINING ASOSLARI

Abstract

Annotasiya. Muhandislik faoliyati juda keng qo‘llanilishiga ega: ishlab chiqarish, loyihalash, tadqiqot va boshqaruv. Shu bilan birga, ushbu faoliyatning ixtisoslashuvi ortib bormoqda, yangi muhandislik mutaxassisliklari paydo bo‘lmoqda. Bu zamonaviy ishlab chiqarish, amalga oshirilayotgan loyihalar va ilmiy tadqiqotlarning murakkablashishi bilan bog‘liq.

Kalit so‘zlar: muhandis, mutaxassis, fan va texnika, ta’lim, ishlab chiqarish, boshqaruv.

Muhandislik-konstruktivistik paradigma faoliyat sifatida fikrlash haqidagi g‘oyalar bilan bog‘liq. Faoliyat turlaridan biri sifatida fikrlash me’yoriydir, chunki faoliyat   me’yorlarga muvofiq “sun’iy” tashkil etilgan. Shu bilan birga, uslubiy ish muhandis-konstruktor yoki texnikaning faoliyati bilan taqqoslanadi. Chunki  biz  me’yorlar bilan konstruktiv ishlarni olib borishimiz va aqliy faoliyatni tashkil etishning eng muvaffaqiyatli namunalarini madaniy me’yorlar sifatida birlashtira olamiz. 

Muhandislik faoliyati juda keng qo‘llanilishiga ega: ishlab chiqarish, loyihalash, tadqiqot va boshqaruv. Shu bilan birga, ushbu faoliyatning ixtisoslashuvi ortib bormoqda, yangi muhandislik mutaxassisliklari paydo bo‘lmoqda. Muhandis tor sohaning mutaxassisi bo‘lgan holda, fan va texnikaning boshqa sohalari vakillari bilan hamkorlik qilishga tayyor bo‘lishi kerak. Bu zamonaviy ishlab chiqarish, amalga oshirilayotgan loyihalar va ilmiy tadqiqotlarning murakkablashishi bilan bog‘liq. Bunday o‘qitish faqat tabiiy fanlar va matematika asosida mumkin. Muhandislik faoliyati shakllarining xilma-xilligiga qaramay, undagi asosiy jihat – bu     ma’lumotlarni qayta ishlash va qaror qabul qilish jarayonlaridir. Ishlab chiqarish sohasida ma’lumotlar tahlili asosida texnologiyalarni takomillashtirish, mehnat unumdorligini oshirish, mahsulot sifatini yaxshilashga qaratilgan qarorlar qabul qilinadi. Dizayn sohasida qaror qabul qilish gipotezalarni sinab ko‘rishda ilmiy va texnik tajribadan foydalangan holda murakkab muammoni oddiyroqlariga ajratishga qaratilgan. Ilmiy tadqiqot sohasida qarorlar qabul qilish texnik vositalarning ishonchli ishlashini ta’minlash va o‘rganilayotgan ob’ektlar haqida ishonchli ma’lumotlarni olishga qaratilgan. Muhandislar tajribalarni loyihalash va ma’lumotlarni qayta ishlashda ham ishtirok etadilar. Bunda ma’lumotlarni qayta ishlash va qaror qabul qilish jarayonlari matematik usullar va kompyuterlardan foydalanishni talab qiladi, ularning darajasi hal qilinayotgan vazifalarning murakkabligiga mos keladi. Ammo bu yerda eng muhim rolni muhandisning kasbiy tayyorgarligi o‘ynaydi. Unga hal qilinayotgan masala uchun mos matematik apparatni tanlash va undan kerakli natijani olish uchun samarali foydalanish imkonini beradi.

Muhandislik masalalarini yechish imkonini beruvchi matematikaning tili, modellari va usullari mavjud. Biroq, matematik apparat ko‘pincha muhandislik muammolarini hal qilishning eng samarali vositasi emas. Buning sababi shundaki, biznesga matematik yondashuv muhandisni rasmiylashtirish qiyin bo‘lgan omillarni hisobga olmaydigan va o‘rganilayotgan tizimlarning juda oddiy modellari bilan ishlashga majbur qiladi. Shu bilan birga, o‘rganilayotgan tizimlarning ishlash samaradorligiga eng ko‘p ta’sir qiladigan va rasmiylashtirish qiyin bo‘lgan omillarni aniqlash, ko‘pincha matematik yondashuv yordamida olinganlarga qaraganda samaraliroq ishlash algoritmlarini yaratishga imkon beradi. Buning uchun rassomlarning yondashuviga yaqin ta’sir etuvchi omillarni aniqlashning intuitiv yondashuvi qo‘llaniladi. Ushbu yondashuvning odatiy misoli - qochib ketayotgan quyonni bo‘ri tomonidan ushlashning mashhur muammosi hisoblanadi. Bo‘ri o‘ralgan quyonni quvib, matematika aytganidek, to‘g‘ri chiziq bo‘ylab emas, balki quyon harakatining egri chizig‘i bo‘ylab harakatlanadi. Aynan bo‘ri harakatining traektoriyasi optimal bo‘lib, quyonni ushlash vaqtini minimallashtiradi: bo‘ri doimo quyonni hidlaydi (eng ta’sir qiluvchi omil!) va shuning uchun har doim maksimal tezlikda yuguradi.

Muhandislikka tafaakkur bilan bog‘liq mehnat faoliyati turi sifatida qaraladi. Bunda muntazam ilmiy izlanishlar texnik amaliyotdagi bilimlar bilan boyitilib boriladi. Masalan, turli xil texnik qurilmalarning ishlab chiqarishi, takomillashtirilishi va ulardan foydalanish jarayonlari. Muhandislik faoliyatida  o‘zgarishlar omili sifatida dunyoga ob’ektiv munosabat shakllanadi. Muhandislik faoliyatisiz kommunikatsiya tizimlarini yaratishni va rivojlantirishni ham tasavvur etib bo‘lmaydi. Negaki, zamonaviy bozor iqtisodiyoti rivojlangan jamiyatni, kommunikatsion infratuzilmani talab qiladi. Yangi, muqobil kommunikatsiya yechimlarining yaratuvchisi esa muhandislar hisoblanadi. Buning uchun muhandis barcha ijtimoiy-iqtisodiy omillarni inobatga olishi, loyihaning texnik va dizayn parametrlarini eng maqbul variantini tanlashi talab etiladi.

Muhandislik faoliyati ilmiy bilimlarni muntazam ravishda qo‘llashni o‘z ichiga oladi. Bular, sun’iy, texnik tuzilmalarni yaratish bo‘yicha bilimlar, qurilmalar, mexanizmlar, mashinalar va boshqalardir. Bunda asosiy urg‘u ko‘proq tajribaga asoslangan texnik faoliyatga, amaliy ko‘nikmalarga qaratiladi. Zamonaviy muhandislik amaliyotining xilma-xil turlari orasida moddiy ishlab chiqarish texnologiyasini,  ya’ni, ishlab chiqarish uskunalarini yaratish yetakchi o‘rinni egallaydi. Bu jarayon quyidagilarga bo‘linadi: alohida texnik vositalar, texnologiya sohasi, umumiy texnologiya.

Muhandislik faoliyatining mazmunini aniqlash uchun asos sifatida ta’lim, maqsadlar, funktsiyalar, tuzilmalar ishlab chiqilmoqda. Muhandislikning bunday tavsifini shakllantirish, faoliyat usullari yordamida mutaxassislar tomonidan taqdim etiladi. Muhandislikni ta’lim tizimning ilmiy jihatdan loyihalash, axborotni qayta ishlash, muhandislik ta’liminining strategiyasi sifatida qarash kerak. Oliy ta’limda “iste’molchilar” tomonidan qo‘yiladigan talablarni, ularning manfaatlarini inobatga olish davr talabidir. Zero, bugungi jamiyatda malakali ilmiy-texnik xodimlarni tayyorlash har qachongidan muhim bo‘lib bormoqda. Davlat tomonidan muhandislik ta’limini tahlili va uni isloh etish bo‘yicha amaliy ishlar yo‘lga qo‘yilmoqda. Sohani rivojlantirish uchun ekspertlar jalb etilib, maqsadli parameter rejalari ishlab chiqilmoqda. Xususan, axborot texnologiyalari va telekommunikatsiya, transport va yo‘l qurilishi muhandislarini tayyorlash borasida samarali natijalarga erishilmoqda. Hozirda muhandislik ta’limi oliy professional ta’limning eng kerakli tizimini ifodalaydi. Ta’kidlash joizki, muhandislik ta’limi hududlarda davlatimiz tomonidan olib borilayotgan islohatlarni amalga oshirishda muhim ahamiyatga ega. Shu bois ham mamlakatimizda muhandislik ta’limini yaratishga oid barcha huquqiy asoslar va iqtisodiy sharoitlar yaratilmoqda. Muhandislik ta’limiga eng yangi axborot va kommunikatsiyalarni joriy etish orqali texnologiyalardan optimal foydalanish yo‘lga qo‘yilmoqda. Muhandislik ta’limiga ijtimoiy-siyosiy tuzilmalarni kiritilishi, ularning axborot resurslarini yagona umummilliy axborot-kommunikatsiya infratuzilmasiga aylantirdi.

REFERENCES

1. Salimov Baxriddin Lutfullaevich. Бирдамлик ва ҳамжиҳатлик – ижтимоий муносабатларнинг келажагидир. Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. 3(3), March, 2023.
2. Salimov Baxriddin Lutfullaevich. Ижтимоий муносабатларнинг шаклланиши ва барқарорлигини белгиловчи муҳим тамойиллар. Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences.  3(3), March, 2023.
3. Salimov, B., Madalimov, T. (2023). Transport falsafasi. Globe Edit.
4. Salimov Bakhriddin Lutfullaevich. The Importance of Sea Transport in the Communication System. WEB OF SYNERGY: International Interdisciplinary Research Journal. Volume 2 Issue 1, Year 2023 ISSN: 2835-3013.
5. Salimov Bakhriddin Lutfullaevich. The Influence of the Transport and Communication System on Social Relations. Web of Semantic: Universal Journal on Ie Education. Volume 2 Issue 2, Year 2023. ISSN: 2835-3048.
6. Salimov Bakhriddin Lutfullaevich. Reforms in the Fields of Communication and Transport and their Social Impact. Web of Semantic: Universal Journal on Ie Education. Volume 2 Issue 2, Year 2023. ISSN: 2835-3048.
7. Бахриддин Лутфуллаевич Салимов (2022) Ўзбекистон тараққиётида коммуникация ва транспорт тизимини ўрни. Academic research in educational sciences, 3 (TSTU Conference 1), 403-407.
8. Бахриддин Лутфуллаевич Салимов (2022). Жамиятнинг шаклланиши ва такомиллашувида бошқарув ва тарбия санъатининг ўрни. Academic research in educational sciences, 3 (11), 359-365.
9. Salimov Baxriddin Lutfullaevich. The philosophical role of dialectical categories in human life. Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences.  Volume: 1, lssue 6,  2021. -Р.406-410. 
10. Салимов Б.Л. Ижтимоий муносабатларнинг коммуникация ва транспорт тизими билан детерминистик боғлиқлигининг гносеологик таҳлили. Фалсафа фанлари доктори диссертацияси. Ўзбекистон Миллий университети. Тошкент. 2022, 224 б.
11. Салимов Бахриддин Лутфуллаевич. Йўлдошов Сардор Зокир ўғли. (2023). 61. Инсоният ҳаётидаги туб бурилишлар.Innovative Technologies in Construction Scientific Journal, 1(2992-8893).
12. Салимов Бахриддин Лутфуллаевич Равшанов Охунжон Тўймурод ўғли. (2023). 51. Техника тараққиётининг икки ёқлама таъсири. Innovative Technologies in Construction Scientific Journal, 1(2992-8893).
13. Bakhriddin Lutfullaevich Salimov. NEGATIVE CONSEQUENCES OF SCIENCE AND TECHNOLOGY DEVELOPMENT. International Conference" Law, Economics and Tourism sciences in the modern world". 2023/5/1. С. 5-10.
14. Salimov Bakhriddin Lutfullaevich, Tursunov, Shokhijakhan Ravshanovich, Haydarov, Mehriddin Nuriddin Ugli (2023). SYNERGETIC APPROACH IN THE ANALYSIS OF SOCIAL RELATIONS. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 3 (3), 1001-1007.